Những biện pháp giảm nhẹ thiệt hại do lũ quét | VTV24

Key Concepts

• Lũ quét (Flash floods)
• Trượt lở đất (Landslides)
• Đập Sabo (Sabo Dam)
• Rừng phòng hộ đầu nguồn (Headwater protection forest)
• Cảnh báo sớm (Early warning)
• Ứng phó thiên tai (Disaster response)
• Giảm thiểu rủi ro thiên tai (Disaster risk reduction)
• Tái định cư (Resettlement)
• Hợp tác quốc tế (International cooperation)
• Phát triển bền vững (Sustainable development)

Lũ Quét và Trượt Lở Đất: Thảm Họa và Tính Cấp Thiết

Lũ quét và trượt lở đất được xác định là những dạng thiên tai nguy hiểm nhất do tính chất đột ngột, sức tàn phá lớn và đe dọa trực tiếp đến tính mạng con người. Biến đổi khí hậu làm gia tăng tính phức tạp và khó lường của các hiện tượng này. Ví dụ điển hình là trận lũ quét lịch sử năm 2017 tại suối Nậm Păm, Sơn La, gây thiệt hại nặng nề về người và tài sản.

• Chi tiết về lũ quét Nậm Păm 2017: 6 người chết, 10 người mất tích, 3 người bị thương, 144 nhà bị cuốn trôi, 50 nhà bị hư hỏng nặng, sập cầu cứng và cuốn trôi 3 cầu treo.
• Đặc điểm lũ quét ở sông suối nhỏ: Kéo theo đất, đá, cây cối từ thượng nguồn với tốc độ lớn, gây tàn phá nghiêm trọng ở hạ du.

Tình hình này đặt ra yêu cầu cấp thiết về công tác chủ động phòng chống thiên tai, đặc biệt ở các khu vực nông thôn miền núi có địa hình phức tạp và điều kiện còn nhiều thiếu thốn.

Chủ Động Ứng Phó Từ Cộng Đồng

Sự chủ động thích ứng với thiên tai cần bắt đầu từ người dân. Tại bản Nậm Bắt, Lào Cai, người dân đã có những thay đổi tích cực trong việc ứng dụng công nghệ để ứng phó với thiên tai.

• Ứng dụng công nghệ: Sử dụng điện thoại thông minh để theo dõi dự báo thời tiết hàng ngày, cập nhật thông tin liên tục khi có mưa bão.
• Nhóm Zalo: Chia sẻ thông tin thời tiết và cảnh báo thiên tai trong nhóm cộng đồng, thông báo trực tiếp cho những người không sử dụng Zalo.
• Tổ xung kích phòng chống thiên tai: Hỗ trợ chằng chống nhà cửa cho các gia đình neo đơn, khó khăn khi có dự báo mưa bão.
• Chủ động phòng ngừa: Xây dựng chuồng trại kiên cố để bảo vệ gia súc trước mùa mưa lũ, như gia đình ông Trương Văn Cách đã thực hiện.

Các địa phương cũng đã chủ động điều tra, rà soát các khu vực có nguy cơ cao và bố trí không gian tái định cư để di dời người dân.

Giải Pháp Công Trình: Đập Sabo

Đập Sabo là một giải pháp công trình hiệu quả trong việc giảm thiểu rủi ro lũ quét và sạt lở đất, đặc biệt ở các lưu vực sông suối nhỏ.

• Nguồn gốc và lịch sử: Được phát triển ở Nhật Bản từ giữa thế kỷ 19, hiện có khoảng 64.000 đập Sabo lớn nhỏ.
• Cấu tạo và chức năng: Thiết kế dạng hở, cho phép dòng nước chảy qua nhưng giảm tốc độ dòng chảy và giữ lại đất đá, hạn chế lượng vật liệu trôi xuống hạ du.
• Ưu điểm:
  • Ngăn dòng lũ bùn đá đột ngột.
  • Ổn định toàn bộ lưu vực sông.
  • Bảo vệ đồng ruộng, bờ kè và công trình hạ lưu khỏi bị vùi lấp, phá hủy.
  • Duy trì bề rộng lòng sông và hướng dòng chảy.
• Đập Sabo Nậm Păm: Đập Sabo đầu tiên được xây dựng ở Việt Nam, thuộc dự án hợp tác kỹ thuật với JICA (Nhật Bản).
• Điểm tiêu chuẩn: Vị trí quan trọng để xác định lượng bùn đá cần ngăn chặn từ thượng nguồn.
• Quy hoạch hệ thống đập Sabo: Cần 12 đập Sabo để kiểm soát lũ quét trên suối Nậm Păm (dài 21 km, lưu vực rộng gần 120 km²).
• Đập Sabo số 5: Bố trí ở điểm tiêu chuẩn, bảo vệ trực tiếp bản Piện (gần 30 hộ gia đình) và các công trình công cộng.
• Ưu việt: Thi công nhanh, dễ vận hành, phù hợp với khu vực khó khăn, giảm tốc độ lũ và ngăn đất đá từ thượng nguồn.
• Vận hành: Cần nạo vét, khơi thông hàng năm để duy trì hiệu quả.

Giải Pháp Phi Công Trình: Phát Triển Rừng Phòng Hộ Đầu Nguồn

Bên cạnh các giải pháp công trình, việc phát triển bền vững hệ thống rừng phòng hộ đầu nguồn là một giải pháp lâu dài để bảo vệ cộng đồng trước thiên tai.

• Vai trò của rừng: Bảo vệ tài nguyên rừng giúp bảo vệ mạng sống của người dân và hỗ trợ phát triển kinh tế xã hội.
• Hợp tác Việt Nam - Nhật Bản: Trồng mới nhiều diện tích rừng phòng hộ đầu nguồn tại Phù Yên, Sơn La.
• Quản lý rừng: Công ty Lâm nghiệp Phù Yên quản lý trên 8000 ha rừng, trong đó rừng phòng hộ chiếm trên 6000 ha.
• Lợi ích kinh tế: Trồng rừng sản xuất (chu kỳ 7-10 năm) giúp tạo nguồn thu để tái đầu tư và hỗ trợ lực lượng quản lý bảo vệ rừng.
• Nâng cao năng lực: Dự án hợp tác hỗ trợ chi cục kiểm lâm theo dõi diễn biến rừng, trang bị máy tính bảng, tập huấn nâng cao năng lực cho cán bộ.
• Mô hình làm giàu từ rừng: Trồng sa nhân dưới tán rừng, trồng rừng bạch đàn gỗ lớn, trồng thông trên đất rừng phòng hộ.
• Hỗ trợ cộng đồng: Hướng dẫn cộng đồng tham gia tuần tra, bảo vệ và phát triển rừng, nâng cao độ che phủ và chất lượng rừng.

Kết Luận

Để giảm thiểu thiệt hại do lũ quét và trượt lở đất gây ra, cần kết hợp nhiều biện pháp từ phòng ngừa, ứng phó đến khắc phục. Các giải pháp bao gồm: nâng cao nhận thức cộng đồng, ứng dụng công nghệ, xây dựng các công trình phòng chống thiên tai như đập Sabo, và đặc biệt là phát triển bền vững hệ thống rừng phòng hộ đầu nguồn. Sự hợp tác quốc tế, đặc biệt là với Nhật Bản, đóng vai trò quan trọng trong việc chuyển giao kinh nghiệm và kỹ thuật, hỗ trợ Việt Nam nâng cao năng lực phòng chống thiên tai. Cảnh báo sớm là yếu tố then chốt để giảm thiểu hậu quả khôn lường do thiên tai gây ra.