Mua hàng livestream dễ, truy cứu trách nhiệm khó | VTV24

Key Concepts

• Livestream Shopping (Bán hàng livestream): Hoạt động mua sắm trực tuyến thông qua các phiên phát sóng trực tiếp, cho phép tương tác thời gian thực giữa người bán và người mua.
• Thương mại điện tử (E-commerce): Hoạt động mua bán hàng hóa và dịch vụ qua internet.
• Sàn thương mại điện tử (E-commerce platforms): Các nền tảng trực tuyến nơi người bán và người mua có thể giao dịch (ví dụ: Shopee, Lazada, Tiki).
• Định danh người bán (Seller identification): Quy trình xác minh danh tính của người bán hàng trên các nền tảng trực tuyến.
• VinID: Nền tảng định danh điện tử được đề xuất sử dụng để xác thực người bán.
• Truy vết luồng hàng (Traceability of goods flow): Khả năng theo dõi nguồn gốc và hành trình của sản phẩm từ nhà sản xuất đến người tiêu dùng.
• Quyền sở hữu trí tuệ (Intellectual property rights): Quyền pháp lý đối với các sáng tạo của trí tuệ con người, bao gồm nhãn hiệu, bản quyền, bằng sáng chế.
• Dự thảo Luật Thương mại điện tử (Draft E-commerce Law): Bản dự thảo luật đang được Bộ Công Thương hoàn thiện để trình Quốc hội, nhằm quản lý và phát triển thị trường thương mại điện tử.

Tổng quan về Livestream Shopping và Tiềm năng Phát triển

Theo nền tảng Access Trade Việt Nam, livestream shopping đang bùng nổ mạnh mẽ tại Việt Nam và có tiềm năng thúc đẩy tới 20% tổng doanh số bán hàng thương mại điện tử vào đầu năm 2026. Hiện tại, bình quân mỗi tháng có khoảng 2,5 triệu phiên bán hàng livestream với sự tham gia của hơn 50.000 nhà bán. Hoạt động này mang lại sự tiện lợi và trải nghiệm mua sắm sinh động, đặc biệt khi các sàn thương mại điện tử ngày càng linh hoạt trong chính sách đổi trả. Bộ Công Thương cũng ghi nhận thương mại điện tử Việt Nam tiếp tục phát triển mạnh, tăng bình quân liên tục khoảng 22 đến 23% trong 9 tháng đầu năm nay.

Thách thức về Chất lượng và Nguồn gốc Hàng hóa

Mặc dù tiềm năng lớn, nguồn gốc và chất lượng hàng hóa được bán qua livestream vẫn là một thách thức lớn, đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc minh bạch thông tin và kiểm soát chặt chẽ hơn.

• Trải nghiệm tiêu cực của người tiêu dùng:
  • Chị Duyên và anh Lâm: Đều đặn 5 ngày mỗi tuần chốt đơn qua livestream nhưng không ít lần nhận phải sản phẩm nhanh hỏng hoặc hàng giả, kém chất lượng. Chị Duyên chia sẻ: "Mình đã xem livestream và xem cách họp quảng cáo về sản phẩm thì mình khá là tin là về sản phẩm này dùng khá là tốt... Nhưng mà khi mà mình dùng mình mua về mà mình sử dụng thì nó gây thất vọng cho mình. Cho nên là mình mất niềm tin là mình còn tâm lý mình thì mình chịu mình cam chịu ấy." Chị cũng từng mua phải kem chống nắng giả vì tin tưởng người bán.
  • Huy Sơn: Là khách hàng quen thuộc vì mức giá ưu đãi và quà tặng hấp dẫn, nhưng cũng từng thất vọng khi ốp điện thoại bị bong lớp lót chỉ sau hai ngày sử dụng và muốn đổi trả hàng.
• Rủi ro từ người bán thiếu chuyên nghiệp: Thu nhập từ một phiên livestream có thể rất lớn, dẫn đến việc nhiều người bán hàng online dù thiếu kiến thức về sản phẩm vẫn nhận quảng cáo theo hợp đồng. Rủi ro này không chỉ xuất hiện trên các sàn thương mại điện tử mà còn lan rộng trên các mạng xã hội khác.

Đề xuất Giải pháp từ Bộ Công Thương

Đứng trước thực trạng này, Bộ Công Thương đã đề xuất các quy định mới trong dự thảo Luật Thương mại điện tử nhằm kiểm soát chặt chẽ hơn:

• Xác thực danh tính người livestream: Chủ quản nền tảng phải xác thực danh tính người livestream.
• Kiểm soát nội dung thời gian thực: Công khai và thực hiện cơ chế, biện pháp kiểm soát theo thời gian thực nội dung bán hàng livestream.
• Định danh người bán và truy vết hàng hóa: Dự thảo luật đưa ra biện pháp kiểm soát, quản lý hàng giả, hàng nhái, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ thông qua việc định danh người bán thông qua VinID. Mục tiêu là để "có thể truy vết được cái luồng hàng cũng như là cái dòng hàng của người bán qua thương mại điện tử và từ đó thì có thể kiểm soát hàng giả, hàng nhái, hàng vi phạm quyền sở hữu trí tuệ trong thương mại điện tử."
• Lộ trình: Bộ Công Thương đang hoàn thiện dự thảo luật và dự kiến trình Quốc hội trong kỳ họp tháng 10.

Phản hồi và Lợi ích của Quy định Mới

• Bảo vệ người tiêu dùng và thanh lọc thị trường: Việc định danh người bán hàng livestream đồng nghĩa với việc người bán buộc phải trung thực, công khai đầy đủ thông tin về sản phẩm. Nếu quy định này được thông qua, nó không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng mà còn thanh lọc thị trường, ngăn chặn hàng giả và bảo vệ những nhà bán hàng chân chính.
• Quan điểm của nhà bán hàng chuyên nghiệp (Ông Vũ): Là một nhà bán hàng thường xuyên livestream, ông Vũ hoàn toàn ủng hộ đề xuất định danh. Ông cho rằng quy định này sẽ góp phần loại bỏ những người bán thiếu chuyên nghiệp, thiếu hiểu biết về sản phẩm nhưng lại livestream bán đủ loại hàng hóa, tiềm ẩn nhiều rủi ro. Ông Vũ nhận định: "Đối với chúng tôi thì chúng tôi cũng sẽ giảm cạnh tranh đi với những cái nhà bán hàng tôi cho rằng là không có chuyên môn. Cái môi trường nên trong sạch hơn và sẽ tồn tại ở lại sẽ là những cái người bán hàng chuyên nghiệp sẽ ở lại cùng với nhau."
• Quan điểm của chuyên gia (về niềm tin người tiêu dùng): Các chuyên gia nhận định quy định mới không chỉ có ý nghĩa về mặt pháp lý mà còn giúp bảo vệ niềm tin của người tiêu dùng. "Rõ ràng là với việc là định danh như này thì rõ ràng nó có một tính cấp thiết ở đây chính là việc là người tiêu dùng sẽ tin tưởng vào các cái những người bán và các nền tảng và như vậy thì họ sẽ sẵn sàng chi trả nhiều hơn, họ sẽ sẵn sàng mua hàng với cái tần suất lớn hơn." Điều này cũng giúp người tiêu dùng dễ dàng tìm kiếm người chịu trách nhiệm khi có vấn đề về sản phẩm, từ đó tăng giá trị cho người tiêu dùng và thúc đẩy thị trường thương mại điện tử phát triển.

Kết luận

Những quy định mới trong dự thảo Luật Thương mại điện tử được kỳ vọng sẽ là nền tảng quan trọng để thị trường thương mại điện tử Việt Nam tiếp tục phát triển bền vững, chuyên nghiệp và có trách nhiệm trong thời gian tới. Việc định danh người bán và kiểm soát chặt chẽ hơn các phiên livestream sẽ không chỉ bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng mà còn tạo ra một môi trường cạnh tranh lành mạnh, thúc đẩy sự phát triển chung của toàn ngành.