LO 4- Odbudowa powojennego świata. Układ dwubiegunowy czy może związki hegemonów?

Kluczowe Koncepcje

Wojna Secesyjna, I i II Wojna Światowa: Skala ofiar i zniszczeń w konfliktach zbrojnych.
Eksterminacja, Deportacje, Zniszczenia Miast i Dziedzictwa Kulturowego: Bezpośrednie skutki II Wojny Światowej.
Konferencja Poczdamska: Ustalenia dotyczące powojennych Niemiec (okupacja, reparacje, denazyfikacja).
Układ Dwubiegunowy: Powstanie dwóch supermocarstw (USA i ZSRR) i ich wpływ na świat.
Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ): Cel, struktura, wyzwania w utrzymaniu pokoju.
Grecka Wojna Domowa: Przykład wczesnego konfliktu po II WŚ i ograniczeń ONZ.
Procesy Norymberskie: Sądzenie zbrodniarzy wojennych III Rzeszy.
Zasada "4D": Demilitaryzacja, Denazyfikacja, Demokratyzacja, Dekartelizacja Niemiec.
Doktryna Trumana: Polityka USA mająca na celu powstrzymanie ekspansji komunizmu.
Żelazna Kurtyna: Symbol podziału Europy na blok wschodni i zachodni.
Plan Marshalla (Europejski Plan Odbudowy): Amerykańska pomoc gospodarcza dla Europy.
Taktyka Salami: Metoda przejmowania władzy przez komunistów w krajach Europy Środkowo-Wschodniej.
Kominform (Biuro Informacyjne Partii Komunistycznych i Robotniczych): Radziecka odpowiedź na Plan Marshalla i narzędzie kontroli partii komunistycznych.

Odbudowa Powojennego Świata

Rozdział trzeci dla klasy czwartej liceum koncentruje się na odbudowie świata po II Wojnie Światowej, analizując jej skutki, nowe układy polityczne oraz próby stabilizacji.

Skala Zniszczeń i Ofiar Wojennych

Prezentacja rozpoczyna się od przypomnienia skali ofiar wojennych:

Wojna Secesyjna: Prawie 700 tysięcy ofiar.
I Wojna Światowa: Ponad 10 milionów ofiar.
II Wojna Światowa: Ponad 50 milionów ofiar, udział ponad 50 państw, działania wojenne na kilku kontynentach, morzu, w powietrzu i na lądzie. Europa poniosła największe straty.

II Wojna Światowa przyniosła masową eksterminację (np. Żydów), deportacje ludności (Polaków, Niemców, Tatarów krymskich), oraz totalne zniszczenie wielu miast, takich jak Warszawa (zniszczona w ogromnym procencie), Gdańsk, Wrocław, Drezno, Berlin, Norymberga, Rotterdam, Stalingrad, Leningrad, a także Hiroszima i Nagasaki. Zniszczeniu uległo również dziedzictwo narodowe i kulturalne; wiele dzieł sztuki, jak Portret młodzieńca Rafaela Santiego, zaginęło bezpowrotnie.

Konferencja Poczdamska i Powojenne Niemcy

W celu uporządkowania powojennego świata, szczególnie w kontekście Niemiec, odbyła się Konferencja Poczdamska. Ustalono tam, że:

Niemcy zostaną okupowane przez aliantów i podzielone na cztery strefy (amerykańską, sowiecką, francuską, brytyjską).
Wprowadzony zostanie system uniemożliwiający odrodzenie nazizmu.
Tereny na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej (m.in. Prusy Wschodnie) zostaną oddane, co wiązało się z przesiedleniem ludności niemieckiej z Polski do Niemiec i powrotem Polaków z robót przymusowych.
Niemcy wypłacą odszkodowania i reparacje wojenne.
Przywódcy III Rzeszy zostaną uznani za zbrodniarzy wojennych i postawieni przed międzynarodowym trybunałem w Norymberdze.
Państwa sojusznicze III Rzeszy będą musiały zredukować armie i ograniczyć działania faszystowskie.

Nowy Ład Światowy: Układ Dwubiegunowy

Po II Wojnie Światowej karty na świecie rozdawały dwa supermocarstwa: Stany Zjednoczone i Związek Sowiecki, tworząc układ dwubiegunowy. Państwa te stały się hegemonami, wokół których grupowały się mniejsze państwa-sojusznicy.

Powstanie i Działalność Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ)

W obliczu niepowodzenia Ligi Narodów w utrzymaniu pokoju po I WŚ, podjęto decyzję o powołaniu nowej, skuteczniejszej organizacji.

Utworzenie: ONZ powstała 25 kwietnia 1945 roku w San Francisco (USA) podczas konferencji założycielskiej z udziałem 46 państw, które uchwaliły Kartę Narodów Zjednoczonych. Oficjalnie powołana do życia 24 października 1945 roku.
Cel: Utrzymanie pokoju i zapewnienie bezpieczeństwa na świecie.
Struktura: Na czele stoi Sekretarz Generalny (kadencja pięcioletnia, wybierany spoza mocarstw, aby uniknąć stronniczości). Organem decyzyjnym jest Rada Bezpieczeństwa. ONZ posiada własne siły pokojowe, tzw. "błękitne hełmy", wysyłane do regionów konfliktów. Obrady wszystkich państw członkowskich odbywają się na forum Zgromadzenia Ogólnego w Nowym Jorku.
Polska w ONZ: Polska była jednym z 46 państw założycielskich, choć w tym czasie utworzono już Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej zdominowany przez komunistów.
Wyzwania: Skuteczność ONZ w utrzymaniu pokoju była kwestionowana od początku. Przykładem jest Grecka Wojna Domowa (1946-1949), gdzie zwolennicy króla Jerzego II (wspierani przez USA) walczyli z "demokratyczną armią Grecji" (komunistyczną). Konflikt pochłonął około 70 tysięcy Greków i spowodował ucieczkę ponad 60 tysięcy ludzi.

Okupacja Niemiec i Austrii oraz Procesy Norymberskie

Zarówno Niemcy, jak i Austria, wraz ze swoimi stolicami (Berlinem i Wiedniem), zostały podzielone na strefy okupacyjne. Celem było odzyskanie reparacji wojennych, co wiązało się z wywożeniem wartościowych dóbr i części fabryk. Szczególnie Sowieci dążyli do upodlenia swoich stref, aby przekształcić je w państwa komunistyczne.

Procesy Norymberskie:

W listopadzie 1945 roku powołano międzynarodowy trybunał wojskowy, który osądził 22 głównych dostojników III Rzeszy.
Skazani na śmierć:
- Herman Göring: Dowódca Luftwaffe, popełnił samobójstwo cyjankiem tuż przed egzekucją.
- Joachim von Ribbentrop: Minister Spraw Zagranicznych.
- Alfred Jodl: Podpisał kapitulację w Reims.
- Julius Streicher: Wydawca antysemickiej prasy.
- Ernst Kaltenbrunner: Odpowiedzialny za organizację Holokaustu.
- Hans Frank: Generalny Gubernator w Krakowie.
Uniewinniony: Franz von Papen, polityk współpracujący z Hitlerem, któremu nie udowodniono winy.
Kara pozbawienia wolności: Rudolf Hess, prawa ręka Hitlera, który uciekł do Szkocji (jego historia pozostaje tajemnicą państwową w Wielkiej Brytanii).
Organizacje zbrodnicze: NSDAP, SS i Gestapo zostały uznane za zbrodnicze i zakazano ich działalności.
Kwestia Katynia: Została pominięta na żądanie Stalina.
Późniejsze procesy: W latach 1944-1949 odbyło się 12 kolejnych procesów, sądzących m.in. lekarzy i dowódców Einsatzgruppen.

Zasada "4D" dla Niemiec: W Poczdamie doprecyzowano zasady zarządzania powojennymi Niemcami:

Demilitaryzacja: Całkowite rozbrojenie armii niemieckiej.
Denazyfikacja: Usunięcie od władzy i osądzenie wszystkich działaczy NSDAP.
Demokratyzacja: Wprowadzenie demokracji.
Dekartelizacja: Likwidacja monopoli przemysłowych (karteli). W strefach amerykańskiej i brytyjskiej wprowadzono szerokie plany społeczne, mające na celu zaszczepienie idei wolności ekonomicznej, osobistej i wielokulturowości, oraz uświadomienie Niemcom przyczyn wojny.

Doktryna Trumana i Plan Marshalla

Amerykanie, świadomi rosnących wpływów partii komunistycznych w Europie Zachodniej (Włochy, Francja), postanowili przeciwdziałać.

Doktryna Trumana: Prezydent Harry Truman w marcu 1947 roku wygłosił w Kongresie doktrynę polityczną, w której poparł słowa Winstona Churchilla z 1946 roku o "Żelaznej Kurtynie" dzielącej Europę. Doktryna Trumana zakładała finansową, wojskową i polityczną pomoc dla krajów zagrożonych komunizmem (np. nieoficjalna pomoc dla Grecji w 1946 roku).
Plan Marshalla (Europejski Plan Odbudowy): George Marshall, sekretarz stanu USA, zainicjował program odbudowy Europy. Plan zakładał jednostronne przekazywanie kredytów, żywności, surowców, maszyn i urządzeń produkcyjnych.
- Koordynacja: W Paryżu utworzono Komitet Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, zrzeszający 16 państw zachodnioeuropejskich.
- Odrzucenie przez blok wschodni: Państwa takie jak Polska czy Czechosłowacja, zaproszone do udziału, musiały odmówić pod naciskiem Stalina, który dążył do samodzielnej odbudowy pod kontrolą ZSRR.
- Skutki: Plan Marshalla był realizowany przez 4 lata (do 1952 roku) i przyniósł szybką odbudowę państw zachodnioeuropejskich, umożliwiając im polityczne i ekonomiczne przeciwstawienie się komunizmowi. Był to również jeden z pierwszych kroków w kierunku integracji europejskiej. Odbudowa krajów bloku wschodniego, jak Warszawa, trwała znacznie dłużej.

Komunizm w Europie Środkowo-Wschodniej i Kominform

W latach 1944-1947 komuniści przejęli władzę w wielu państwach Europy Środkowo-Wschodniej, m.in. w Polsce, w sowieckiej strefie okupacyjnej Niemiec (późniejsze NRD), na Węgrzech, w Rumunii, Bułgarii, Albanii, Jugosławii i Czechosłowacji.

Taktyka Salami: Węgierski komunista Mátyás Rákosi opisał metodę przejmowania władzy jako "taktykę salami". Polegała ona na tworzeniu teoretycznie koalicyjnych rządów, w których komuniści kontrolowali resorty siłowe. Następnie "odcinali" kolejnych przedstawicieli opozycji i demokracji, eliminując ich poprzez więzienie lub morderstwa. Fałszowanie wyborów było kluczowym elementem przejmowania fizycznej władzy.
Kominform (Biuro Informacyjne Partii Komunistycznych i Robotniczych): Utworzony z inicjatywy Stalina w 1947 roku w Szklarskiej Porębie. Była to konferencja wszystkich partii komunistycznych (również z Włoch i Francji), której celem było oficjalne odrzucenie Planu Marshalla i konsolidacja partii komunistycznych pod kontrolą Moskwy. Początkowo siedziba znajdowała się w Belgradzie, ale po konflikcie Josipa Broza Tity ze Stalinem, została przeniesiona do Bukaresztu, a Jugosławia została wykluczona. Kominform został rozwiązany w 1956 roku, krótko po śmierci Stalina.

Synteza i Główne Wnioski

Powojenny świat stanął przed gigantycznym wyzwaniem odbudowy po bezprecedensowych zniszczeniach i stratach ludzkich. Próby stworzenia nowego ładu, takie jak Konferencja Poczdamska i powołanie ONZ, miały na celu zapobieżenie przyszłym konfliktom i osądzenie zbrodniarzy wojennych. Jednakże, szybko ujawnił się podział świata na dwa bloki pod wpływem USA i ZSRR (układ dwubiegunowy), co doprowadziło do "Żelaznej Kurtyny" i rywalizacji ideologicznej. Podczas gdy Plan Marshalla skutecznie wspierał odbudowę i rozwój gospodarczy Europy Zachodniej, kraje Europy Środkowo-Wschodniej znalazły się pod dominacją komunistyczną, gdzie władza była przejmowana metodą "taktyki salami", a Kominform służył jako narzędzie kontroli Moskwy. Skuteczność ONZ w utrzymaniu pokoju była ograniczona przez realia zimnowojenne, czego przykładem była Grecka Wojna Domowa. Cały proces odbudowy i kształtowania nowego porządku był złożony, pełen napięć i miał długotrwałe konsekwencje dla globalnej polityki i gospodarki.