Gaza trước ngã rẽ: Kế hoạch hòa bình của Tổng thống Mỹ Donald Trump có thành hiện thực? | VTV24

Key Concepts

• Kế hoạch Hòa bình Gaza (Gaza Peace Plan): Đề xuất 20 điểm của Tổng thống Mỹ Donald Trump nhằm chấm dứt xung đột Israel-Hamas, bao gồm các giai đoạn ngừng bắn, trao đổi con tin, thiết lập an ninh, tái thiết và phát triển kinh tế.
• Giải pháp Hai Nhà nước (Two-state solution): Mục tiêu dài hạn của kế hoạch, hướng tới việc thành lập hai nhà nước Palestine và Israel cùng tồn tại hòa bình.
• Chính quyền Chuyển tiếp Phi Chính trị: Một cơ cấu quản lý tạm thời cho Gaza, bao gồm các chuyên gia Palestine và quốc tế, không có sự tham gia của Hamas.
• Lực lượng An ninh Quốc tế: Lực lượng đa quốc gia, bao gồm các đối tác Ả Rập và lực lượng gìn giữ hòa bình, nhằm đảm bảo an ninh tại Gaza.
• Giải Giáp (Disarmament): Yêu cầu Hamas từ bỏ vũ khí và triệt tiêu các cơ sở quân sự.
• Tái thiết Gaza: Quá trình xây dựng lại cơ sở hạ tầng và đời sống sau chiến tranh, ước tính cần 80-100 tỷ USD.
• Vùng Kinh tế Đặc biệt (Special Economic Zone): Ý tưởng phát triển Gaza thành một khu vực kinh tế trọng điểm để thu hút đầu tư và tạo việc làm.
• Nút Thắt Chiến lược (Strategic Bottleneck): Những trở ngại lớn, mang tính quyết định đến sự thành công của kế hoạch, như sự phản đối của Israel đối với giải pháp hai nhà nước hay vấn đề huy động tài chính.

Bối cảnh Xung đột và Giới thiệu Kế hoạch Hòa bình

Xung đột Israel-Hamas tại Dải Gaza đã kéo dài tròn 2 năm, gây ra cái chết của hơn 66.000 người Palestine (phần lớn là dân thường) và hơn 1.000 người Israel. Cuộc chiến đã khiến Gaza gần như sụp đổ hoàn toàn về kinh tế và cơ sở hạ tầng, đồng thời gây xáo trộn trật tự an ninh khu vực và thế giới. Trong bối cảnh đó, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã đề xuất một "Kế hoạch Hòa bình Gaza" gồm 20 điểm, dài 5 trang với hơn 1.100 từ, được công bố sau cuộc hội đàm với Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu. Ông Trump tuyên bố hòa bình cho Gaza "đang trong tầm tay" sau khi Israel cam kết ủng hộ kế hoạch này.

Chi tiết Kế hoạch Hòa bình 20 Điểm của Tổng thống Trump

Kế hoạch được chia thành ba giai đoạn rõ ràng, hướng tới chấm dứt thù địch, rút toàn bộ lực lượng Israel khỏi Gaza, xây dựng một cấu trúc chính quyền phi chính trị và tái thiết vùng đất bị chiến tranh tàn phá:

1. Giai đoạn 1:
   • Hamas phải thả 48 con tin còn lại.
   • Israel sẽ phóng thích hơn 1.900 người Palestine.
   • Các thành viên Hamas cam kết từ bỏ vũ khí và chung sống hòa bình sẽ được ân xá.
   • Viện trợ nhân đạo quy mô lớn sẽ được đưa vào Gaza ngay lập tức.
2. Giai đoạn 2:
   • Thiết lập một chính quyền chuyển tiếp phi chính trị, bao gồm đại diện Palestine và quốc tế, tạm thời quản lý Gaza dưới sự giám sát của một hội đồng hòa bình.
   • Hamas sẽ bị loại bỏ mọi vai trò trong chính quyền tương lai.
3. Giai đoạn 3:
   • Triển khai một lực lượng an ninh quốc tế, bao gồm các đối tác Ả Rập và lực lượng gìn giữ hòa bình quốc tế, nhằm đảm bảo an ninh.
   • Kế hoạch kết thúc bằng một giai đoạn tái thiết và phát triển kinh tế dài hạn tại Gaza.

Tầm nhìn của kế hoạch không chỉ là ngừng giao tranh mà còn là tái thiết Gaza với sự đảm bảo an ninh quốc tế, hướng tới giải pháp hai nhà nước.

Phản ứng Quốc tế và Đánh giá Ban đầu

Kế hoạch của Tổng thống Trump đã nhận được sự hoan nghênh rộng rãi từ cộng đồng quốc tế. Nhiều quốc gia và tổ chức đã bày tỏ sự ủng hộ:

• Tổng thư ký Liên Hợp Quốc: Hoan nghênh tuyên bố của Tổng thống Trump nhằm đạt được lệnh ngừng bắn và hòa bình bền vững, đánh giá cao vai trò của các quốc gia Ả Rập và Hồi giáo.
• Australia: Hoan nghênh kế hoạch, mong muốn viện trợ đến được người dân Gaza.
• Các quốc gia Ả Rập: Hầu hết các nước Ả Rập đều đồng tình ủng hộ.

Các phương tiện truyền thông quốc tế cũng đưa ra những nhận định ban đầu:

• The Atlantic (Mỹ): Đặt câu hỏi "Điều gì còn thiếu trong kế hoạch hòa bình Gaza của ông Trump?", cho rằng công bố kế hoạch dễ hơn thực thi.
• Le Monde (Pháp): Nhận định "Kế hoạch hòa bình Gaza của ông Trump là một sự thỏa hiệp mong manh với ít nghĩa vụ đối với Israel."
• Hội đồng Quan hệ Đối ngoại Mỹ (CFR): Đặt câu hỏi "Liệu đây là mục tiêu ảo giác hay là một bước đột phá với hòa bình Gaza."

Phân tích Chuyên sâu về Kế hoạch (Nhà báo Phạm Phú Phúc)

Nhà báo Phạm Phú Phúc nhận định kế hoạch hòa bình của ông Trump là "điều tuyệt vời" trong bối cảnh xung đột kéo dài và thiệt hại nặng nề. Ông chỉ ra những điểm khác biệt cơ bản so với các thỏa thuận ngừng bắn trước đây (tháng 11/2023 và tháng 3/2025 - có thể là 2024), vốn đều đổ vỡ sớm:

• Tính bao trùm: Kế hoạch này không chỉ dừng lại ở ngừng bắn và trao đổi con tin mà còn bao gồm thiết lập an ninh, tái thiết hòa bình và xây dựng tương lai cho Gaza.
• Tính định lượng rõ ràng: Các bước đi được định lượng cụ thể về việc Hamas rút quân, kiểm soát khu vực và tái thiết.
• Yêu cầu giải giáp Hamas: Kế hoạch ghi rõ Hamas phải giải giáp và các cơ sở quân sự của họ phải bị triệt tiêu, điều mà các thỏa thuận trước đây không đề cập.
• Hướng tới giải pháp hai nhà nước: Đây là điểm đột phá, thiết lập một nền hòa bình chung cho khu vực bằng cách thành lập hai nhà nước Palestine và Israel.

Thách thức đối với Giải pháp Hai Nhà nước:

Ông Phúc nhấn mạnh rằng việc thành lập hai nhà nước là một "nút thắt cực kỳ lớn" do sự phản đối kiên quyết từ Israel:

• Lo ngại an ninh: Israel sợ có một quốc gia láng giềng với các lực lượng chống phá.
• Chủ quyền Jerusalem: Israel lo ngại mất chủ quyền đối với thành phố thánh địa Jerusalem.
• Bất ổn nội bộ Palestine: Israel lo ngại bất ổn nội bộ trong nhà nước Palestine có thể ảnh hưởng đến mình.
• Vấn đề biên giới: Israel không muốn trả lại các vùng đất đã chiếm đóng sau năm 1967.

Lý do Hamas thay đổi quan điểm và chấp nhận kế hoạch:

Hamas, vốn luôn phản đối các kế hoạch hòa bình trước đây, đã bất ngờ chấp nhận một số điều khoản quan trọng, bao gồm việc giải giáp. Ông Phúc đưa ra các lý do sau:

• Áp lực quân sự và nhân đạo: Sức mạnh của Hamas đã suy yếu đáng kể sau 2 năm chiến tranh, cùng với thiệt hại nhân mạng và nhân đạo quá lớn ở Gaza.
• Sự công nhận quốc tế: Kế hoạch được thế giới, bao gồm hầu hết các nước Ả Rập (chỗ dựa của Hamas), công nhận và ủng hộ.
• Sức ép quốc tế về con tin: Thế giới văn minh không chấp nhận việc giữ con tin để mặc cả.
• Các điểm chấp nhận được trong kế hoạch: Hamas thấy có lợi ích trong việc Israel rút quân, tái thiết Gaza và thiết lập an ninh trật tự.
• Sức ép thời gian: Ông Trump đưa ra thời hạn 72 giờ để Hamas chấp nhận, nếu không sẽ đối mặt với đòn giáng mạnh từ Mỹ và Israel.
• Giữ gìn hình ảnh: Hamas muốn duy trì hình ảnh của mình trong mắt người dân Gaza và Bờ Tây, cũng như giữ một vai trò trong chính quyền tương lai của Gaza.

Quan điểm về Tương lai Chính quyền Gaza và Đảm bảo Rút quân (Ông Mark Silver)

Ông Mark Silver, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu về Ả Rập và Do Thái tại UAE, chia sẻ quan điểm về tương lai của Gaza:

• Điều hành Gaza: Sẽ không có liên minh Palestine nào bao gồm Hamas. Thay vào đó, một nhóm các chuyên gia kỹ thuật Palestine được chọn lọc kỹ lưỡng, với sự hỗ trợ từ các chuyên gia Ả Rập, sẽ quản lý. Một hội đồng quốc tế giám sát (do Tổng thống Trump, cựu Thủ tướng Anh Tony Blair và các nhân vật nổi bật khác đứng đầu) sẽ giám sát việc quản lý tạm thời.
• Đảm bảo Israel rút quân: Các thỏa thuận rút quân trước đây của Israel thường không được thực hiện đầy đủ trong bối cảnh ngừng bắn tạm thời. Tuy nhiên, lần này là một kế hoạch chấm dứt xung đột hoàn toàn. Ông Silver tin rằng đã có thỏa thuận với Israel về lộ trình và giai đoạn rút quân, nhưng việc này phải diễn ra từng bước để đảm bảo luật pháp, trật tự và ngăn chặn sự quay lại của các phần tử vũ trang.
• Tương lai Gaza: Ông Silver dự báo Gaza có một tương lai tươi sáng với tiềm năng lớn về kinh tế (vùng ven biển, thủy sản, khí đốt tự nhiên ngoài khơi, nông nghiệp, công nghiệp nhẹ) nếu người Palestine có thể chung sống hòa bình với Israel.

Thách thức trong Việc Thực thi và Tính Khả thi

Mặc dù kế hoạch mang tính đột phá, việc thực thi hiệu quả vẫn đối mặt với nhiều thách thức:

• Sự nghi ngờ lẫn nhau: Israel lo ngại Hamas lợi dụng ngừng bắn để tái thiết quân sự; Hamas nghi ngờ cam kết rút quân của Israel.
• Nút thắt chiến lược về giải pháp hai nhà nước: Sự phản đối của Israel là trở ngại lớn nhất.
• Huy động tài chính cho tái thiết: Gaza cần 80-100 tỷ USD. Các nguồn tài chính tiềm năng (Mỹ, các nước Ả Rập giàu có, châu Âu, cộng đồng quốc tế) đều có những hạn chế và điều kiện riêng. Các nước Ả Rập có thể chỉ ủng hộ nếu có giải pháp hai nhà nước. Châu Âu đang gặp khó khăn kinh tế và lo ngại tiền bị lãng phí nếu hòa bình không bền vững.
• Thách thức về hạ tầng và nhân đạo: Sau 2 năm chiến sự, hơn 90% nhà cửa bị phá hủy/hư hại, 68% đường sá bị tàn phá, 2,3 triệu người dân phải sơ tán và sống trong điều kiện vô cùng khó khăn (lều bạt, thiếu ăn, nước, thuốc men).
• Tái thiết không chỉ là vật chất: Cần mở cửa khẩu, chuỗi cung ứng vật liệu, cơ chế phân phối minh bạch. Quan trọng hơn là khôi phục lòng tin, trách nhiệm và đặt con người vào trung tâm của thiết kế tái thiết. Giáo dục cũng là một phép thử tương lai, cần được khôi phục để nuôi dưỡng hy vọng.

Ý tưởng Vùng Kinh tế Đặc biệt cho Gaza:

Ý tưởng biến Gaza thành một vùng kinh tế đặc biệt là rất tốt, có thể biến chiến trường thành thương trường, thu hút đầu tư nước ngoài và phát triển đời sống kinh tế-xã hội. Tuy nhiên, thách thức lớn là huy động vốn đầu tư trong bối cảnh khu vực vẫn tiềm ẩn nguy cơ xung đột.

Dự đoán Tương lai Gaza

Nhà báo Phạm Phú Phúc đưa ra ba kịch bản dự đoán về tương lai Gaza:

1. Kịch bản tốt nhất (Viễn cảnh đẹp): Nếu các "nút thắt chiến lược" (giải pháp hai nhà nước, tài chính) được tháo gỡ và tiền bạc được đổ vào, kế hoạch sẽ thành công, Gaza sẽ trở lại bình yên, không có tiếng súng, và hai nhà nước Palestine-Israel cùng tồn tại hòa bình.
2. Kịch bản trung bình: Nếu các nút thắt không được gỡ, kế hoạch chỉ dừng lại ở việc thực hiện từng phần, trở thành một thỏa thuận ngừng bắn tạm thời.
3. Kịch bản xấu nhất: Nếu Hamas không chấp nhận hoàn toàn hoặc đàm phán thất bại, Israel có thể tấn công trở lại, gây ra một thảm họa nhân đạo mới. Tuy nhiên, ông Phúc cho rằng khả năng này ít xảy ra hơn.

Kết luận

Kế hoạch hòa bình 20 điểm của Tổng thống Donald Trump là một tầm nhìn toàn diện và táo bạo, mang tính khác biệt so với các thỏa thuận ngừng bắn trước đây khi nó đi xa hơn phạm vi ngừng bắn để chạm vào câu hỏi lớn nhất về tương lai chính trị ở Gaza. Mặc dù nhận được sự ủng hộ quốc tế rộng rãi và sự thay đổi quan điểm bất ngờ từ Hamas, kế hoạch vẫn đối mặt với nhiều thách thức lớn. Những câu hỏi còn bỏ ngỏ về mức độ cam kết thực chất từ các bên liên quan, đặc biệt là Israel đối với giải pháp hai nhà nước, khả năng huy động nguồn lực tài chính khổng lồ cho tái thiết, và sự hoài nghi lẫn nhau, sẽ quyết định tính hiệu quả và khả năng thực thi của kế hoạch này. Để biến tầm nhìn hòa bình bền vững thành hiện thực, cần nhiều hơn sự đồng thuận chính trị, đó là cam kết thực chất với niềm tin vào một Gaza hòa bình và tự chủ.