Chiến dịch Hồ Chí Minh - Điểm kết thúc của hơn 20 năm kháng chiến chống Mỹ | Hải Stark

Key Concepts

• Chiến dịch Hồ Chí Minh (Chiến dịch giải phóng Sài Gòn)
• Hiệp định Paris
• Quân lực Việt Nam Cộng hòa (VNCH)
• Quân Giải Phóng miền Nam Việt Nam
• Tổng tiến công và nổi dậy mùa xuân năm 1975
• Chiến dịch Tây Nguyên
• Chiến dịch Huế - Đà Nẵng
• Chiến dịch Xuân Lộc - Long Khánh
• Đầu hàng vô điều kiện

Tình hình hai bên trong các năm 1974-1975

• Sau Hiệp định Paris (27/01/1973): Quân đội Mỹ rút khỏi miền Nam Việt Nam, nhưng vẫn duy trì cố vấn quân sự và viện trợ.
• Suy giảm của VNCH:
  • Tinh thần và khả năng chiến đấu suy giảm sau khi Richard Nixon từ chức (8/1974).
  • Mục tiêu tác chiến không hoàn thành, thất bại liên tiếp trên chiến trường.
  • Đại tướng Văn Tiến Dũng nhận định Mỹ giảm viện trợ là động cơ thúc đẩy tấn công.
• Viện trợ:
  • VNCH cần khoảng 3 tỷ đô la/năm để duy trì bộ máy chiến tranh.
  • Quân Giải Phóng chỉ cần 10% số đó để xây dựng lực lượng đủ mạnh.
  • Viện trợ từ Liên Xô và Trung Quốc giảm mạnh sau Hiệp định Paris (330 triệu đô la trong 2 năm 1973-1974, bằng 1/5 so với 2 năm 1971-1972). Trung Quốc dừng viện trợ khi nghe tin về kế hoạch đánh lớn.
  • VNCH vẫn nhận được 2,65 tỷ đô la từ Mỹ.
• Ưu thế và vấn đề của Quân Giải Phóng:
  • Giành thế chủ động chiến lược.
  • Kém xa về trang bị hạng nặng (tăng thiết giáp, pháo hạng nặng).
  • Thiếu trang bị, nhiều đơn vị pháo binh chỉ được trang bị súng cối hạng nhẹ, súng không giật DKZ hoặc B40.
  • Đến năm 1974, kho đạn pháo và đạn tăng không đủ để đánh lớn liên tục trong 2 tháng.
  • Chỉ huy pháo binh phải thay pháo lớn bằng pháo cũ và lỗi thời.
• Ưu thế của VNCH:
  • Dự trữ vật tư chiến tranh dồi dào, hàng triệu viên đạn pháo.
  • Vũ khí và trang thiết bị nhiều và tối tân hơn.
• Chỉ thị của Bộ Tổng Tham mưu Quân Giải Phóng: Sử dụng tiết kiệm vũ khí hạng nặng và đạn dược cho đòn quyết định cuối cùng.
• Chiến dịch đường 14 Phước Long (12/1974 - 1/1975): Quân Giải Phóng chiếm Phước Long và thu được hơn 17.000 viên đạn pháo, thay đổi kế hoạch tấn công năm 1975 theo hướng tăng cường độ và tốc độ, sẵn sàng đánh dứt điểm ngay trong năm.

Sự suy yếu của chính quyền Việt Nam Cộng hòa

• Thiếu sự ủng hộ của nhân dân: Chỉ kiểm soát hoàn toàn 20-30% dân số miền Nam.
• Dựa dẫm vào yểm trợ hỏa lực và chiến thuật của Mỹ: Lúng túng khi phải tự lực chiến đấu.
• Quyết sách do Mỹ soạn thảo: Đại sứ Mỹ có quyền lực lớn, tương tự toàn quyền Đông Dương.
• Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu:
  • Lên chức nhờ đảo chính, tập trung quyền lực, biến Bộ Tổng Tham mưu thành cơ cấu thư ký.
  • Hệ thống phe đảng loại bỏ những cấp chỉ huy có tiềm năng nhưng không có thế lực chính trị.
• Tham nhũng và thiếu ổn định: Sụt giảm sự ủng hộ và làm sói mòn tinh thần binh sĩ.
• Nạn đào ngũ nghiêm trọng: 840.000 binh sĩ đào ngũ từ 1965-1972, đỉnh điểm 176.000 người từ 9-12/1974.
• Nhận xét của ký giả Allan Dawson: Quân đội VNCH trang bị tốt nhưng thiếu dũng cảm. "Chúng tôi đã cho các anh mọi thứ mà các anh cần trừ sự dũng cảm chỉ tại các anh vốn đã không có thứ ấy."

Các chiến dịch giải phóng Tây Nguyên và Huế - Đà Nẵng

• Chiến dịch Tây Nguyên:
  • Mặt trận Tây Nguyên được xác định là hướng đột phá chủ yếu.
  • 4-9/3/1975: Quân Giải Phóng kiềm chế chủ lực VNCH, đánh chiếm các cứ điểm phòng ngự từ xa.
  • VNCH điều động liên đoàn 21 biệt động quân từ Playku về Buôn Ma Thuột nhưng không lấy lại được các cứ điểm.
  • 10/3: Quân Giải Phóng tấn công Buôn Ma Thuột.
  • 11/3: Thị xã Buôn Ma Thuột thất thủ.
  • 17/3: Nỗ lực tái chiếm Buôn Ma Thuột thất bại.
  • 14/3: Tổng thống Thiệu lệnh rút quân khỏi Tây Nguyên.
  • Do rút quân gấp gáp, không giữ bí mật, tổ chức không chặt chẽ, chọn sai đường rút quân, phần lớn lực lượng bị truy kích và tan dã, thiệt hại 75% quân số và phương tiện.
  • Kết quả: VNCH mất gần như toàn bộ Tây Nguyên trừ tỉnh Lâm Đồng.
• Chiến dịch Huế - Đà Nẵng:
  • Phát động vào tháng 3/1975.
  • Quân Giải Phóng chớp thời cơ tiến công Huế và Đà Nẵng khi VNCH tan vỡ ở Tây Nguyên.
  • Tổ chức tấn công nhanh chóng, kết hợp đánh và trinh sát, lợi dụng sự hỗn loạn của VNCH.
  • Tấn công đồng loạt trên các mặt trận khiến VNCH không thể điều động lực lượng ứng cứu.
  • Sức tấn công liên tục của bộ binh, hỏa lực mạnh của xe tăng và pháo binh.
  • Tổng thống Thiệu ra lệnh rút các sư đoàn dù và thủy quân lục chiến khỏi quân khu 1, làm suy yếu lực lượng.
  • Trung tướng Ngô Quang Trưởng lần lượt cho quân rút bỏ Quảng Trị, Huế và ra lệnh tử thủ tại Đà Nẵng.
  • Quân Giải Phóng cắt đứt giao thông trên bộ ở Bắc Đèo Hải Vân, buộc VNCH phải chạy ra các cửa biển Thuận An và Tư Hiền.
  • Hai cửa biển bị khóa chặt, cuộc tháo chạy trở nên rối loạn, vô tổ chức.
  • 26/3: Quân Giải Phóng hoàn toàn kiểm soát Huế.
  • Quân Giải Phóng hợp vây Đà Nẵng từ ba hướng.
  • Đại tướng Võ Nguyên Giáp yêu cầu đánh Đà Nẵng trong vòng 3 ngày thay vì 5-7 ngày như kế hoạch ban đầu.
  • 29/3: Đà Nẵng thất thủ, toàn bộ sĩ quan và binh lính VNCH không kịp di tản phải ra hàng.
  • Kết quả: Chiến dịch Huế - Đà Nẵng kết thúc với thắng lợi hoàn toàn. Quân đội VNCH rút chạy khỏi các tỉnh thành phố ven biển miền Trung khác.

Chiến dịch Xuân Lộc - Long Khánh và Giải phóng Sài Gòn

• Nỗ lực tối đa của VNCH: Dồn mọi cố gắng vào các tuyến phòng thủ Phan Rang và Xuân Lộc - Long Khánh.
• Tranh cãi về phòng thủ Phan Rang:
  • Một số tướng không muốn giữ Phan Rang vì xa, quân số thiếu.
  • Nguyễn Văn Toàn (tư lệnh quân khu 3) và cố vấn quân sự Mỹ ủng hộ phòng thủ từ xa để phản kích và lấy lại vị thế, phục vụ cho việc xin viện trợ khẩn cấp từ Quốc hội Mỹ.
• Chiến dịch Xuân Lộc - Long Khánh (9/4): Trận đánh dài ngày có tổ chức cuối cùng của quân đội VNCH.
  • Ban đầu VNCH gây nhiều thiệt hại cho đối phương nhờ ưu thế không quân.
  • Thượng tướng Trần Văn Trà quyết định pháo binh đánh vào sân bay Biên Hòa để triệt tiêu lực lượng không quân.
  • 20/4: Quân đội VNCH bỏ Xuân Lộc rút về Biên Hòa, bị truy kích và đánh tập hậu.
  • Tuyến phòng thủ Phan Rang tan vỡ chỉ trong vòng một ngày.
  • Cửa ngõ vào Sài Gòn mở toang.
• Chiến dịch Hồ Chí Minh:
  • Bộ Tổng Tham mưu và Bộ Chính trị lệnh cho các lực lượng tiến công nhanh chóng giải phóng Sài Gòn.
  • Tên chiến dịch ban đầu là "Chiến dịch giải phóng Sài Gòn - Gia Định" sau đổi thành "Chiến dịch Hồ Chí Minh".
  • Tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp ra mệnh lệnh nổi tiếng: "Thần tốc, thần tốc hơn nữa, táo bạo, táo bạo hơn nữa, tranh thủ từng phút từng giờ, xốc tới mặt trận, giải phóng miền Nam, quyết chiến và toàn thắng."
  • Đến hạ tuần tháng 4, VNCH mất hầu hết các vị trí then chốt trong tuyến phòng thủ từ xa quanh Sài Gòn.
  • 17/4: Quốc hội Mỹ từ chối khoản viện trợ khẩn cấp 722 triệu đô la.
  • 20/4: CIA thừa nhận nam Việt Nam đối mặt với thất bại toàn diện và nhanh chóng, bắt đầu đưa các cộng tác viên người Việt rời Việt Nam.
  • Đại sứ Martin thuyết phục Nguyễn Văn Thiệu từ chức.
  • 21/4: Nguyễn Văn Thiệu tuyên bố từ chức, Phó Tổng thống Trần Văn Hương lên thay.
  • Nguyễn Văn Thiệu bí mật lên máy bay thoát khỏi Sài Gòn.
  • Quân Giải Phóng đưa thêm quân đoàn 1 (binh đoàn quyết thắng) vào chiến trường.
  • Tổng lực lượng tấn công Sài Gòn tương đương 20 sư đoàn, chia làm năm mũi tấn công ở năm hướng.
  • Chiến dịch Hồ Chí Minh chính thức bắt đầu lúc 5:00 chiều ngày 26/4/1975.
  • Đến cuối ngày 28/4, một số cánh quân giải phóng đã tiến được vào nội đô Sài Gòn.
  • Nguyễn Cao Kỳ tổ chức diễn thuyết về phòng thủ Sài Gòn nhưng sau đó bí mật chạy ra ngoại quốc.
  • 28/4: Quốc hội VNCH yêu cầu Trần Văn Hương thôi chức, đưa Dương Văn Minh lên thay.
  • Pháo binh của quân giải phóng tiếp tục nã vào sân bay Tân Sơn Nhất.
  • Quân Giải Phóng tuyên bố dừng lại một ngày để cho người Mỹ di tản.
  • 29/4: Tổng thống Ford ra lệnh chấm dứt cuộc di tản vào 3:30 giờ địa phương sáng 30/4.
  • 5:24 ngày 30/4: Chiếc trực thăng Mỹ cuối cùng rời Sài Gòn.
  • 8:00 sáng 30/4: Quân Giải Phóng đồng loạt tiến vào Sài Gòn.
  • Tổng thống Dương Văn Minh và Bộ Tổng Tham mưu VNCH hạ lệnh đơn phương ngừng chiến.
  • Nhiều người dân Sài Gòn ra đường chào đón và dẫn đường cho quân giải phóng.
  • 10:45: Xe tăng 843 húc nghiêng cổng phụ của Zinh Độc Lập, xe tăng 390 húc sập cánh cửa chính.
  • Đại úy Phạm Xuân Thệ bắt Dương Văn Minh cùng toàn bộ nội các.
  • 11:30: Lá cờ Việt Nam Cộng hòa bị gỡ xuống, lá cờ chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam được kéo lên.
  • 12:00 trưa: Đại Úy thệ đưa Dương Văn Minh đến đài phát thanh để phát đi thông điệp đầu hàng.
  • Dương Văn Minh tuyên bố đầu hàng vô điều kiện.
  • Trung tá Bùi Văn Tùng đọc lời tiếp nhận đầu hàng.

Kết luận

Chiến dịch Hồ Chí Minh kết thúc thắng lợi, quân đội và chế độ Việt Nam Cộng hòa hoàn toàn tan dã. Toàn bộ lực lượng cố vấn quân sự Mỹ rút chạy. Cuộc kháng chiến chống Mỹ và cuộc đấu tranh giành độc lập, toàn vẹn lãnh thổ của dân tộc Việt Nam chính thức khép lại. Thắng lợi này là tiền đề cho cuộc tổng tuyển cử năm 1976 của một nước Việt Nam thống nhất.